Onder de titel ‘Vaccinatiesymposium UMCG’ werd op 16-10-2018 een symposium over vaccineren gehouden in het Universitair Medisch Centrum in Groningen. Het symposium is toegankelijk voor medici en voor geïnteresseerden. Ineke Eebes nam deel en doet in onderstaande blogpost verslag van dit symposium.
Welkom dames en heren, de vaccinatiegraad daalt
‘Er zijn weinig onderwerpen waar zoveel medisch-wetenschappelijke consensus over bestaat als over vaccineren’, stond in de aankondiging. Ik dacht: ‘echt niet’, en was wel benieuwd wie dat allemaal vonden en waarom. Het welkomstwoord door Ate van der Zee, gynaecologisch oncoloog en voorzitter van de Raad van Bestuur begint met een opmerking over de dalende vaccinatiegraad. Het zou komen door een gebrek aan vertrouwen. Blijkbaar is er dus een gebrek aan vertrouwen in vaccins, en dat is denk ik volkomen terecht. Ik verwacht dat ze de komende 3 uur het vertrouwen gaan herstellen met mooie grafieken en veelbelovende cijfers. Al snel gaat het over het griepvaccin. Ate pleit voor vaccineren van zorgmedewerkers. Dit om de kwetsbaren te beschermen natuurlijk. Mensen die opgenomen worden hebben meer kans op griep, en dat geldt ook voor de zorgmedewerkers. Hij is van mening dat het verplicht stellen van vaccinaties geen zin heeft. De vaccinatiegraad van de Raad van Bestuur is 100%, daar is hij heel trots op. Maar, vervolgt hij, de dekking van artsen is 70% en die van de verpleegkundigen 25%. Dat MOET dus ECHT omhoog. De intro is vooral een pleidooi voor het griepvaccin. Dan volgt een mind disclosure (dat wil zeggen openheid wat betreft eventuele belangenverstrengeling). De medewerkers van het symposium zijn voor 100% vrij van belangenverstrengeling. We kunnen verder…
Opening
De opening wordt gedaan door Alex Friedrich, Medische Microbiologie en Infectiepreventie UMCG.
Hij begint met het aanhalen van de grote epidemieën in de geschiedenis en het succes van de pokkenvaccinaties. Hij heeft het over onze toolbox voor het uitroeien van ziekten: hygiëne, persoonlijke bescherming (handschoentjes ed.) maar uiteraard ook vaccins. Van de pest, tyfus en pokken gaan we over naar de griepgolf van februari vorig jaar. De langste en ergste enz. Hij benadrukt dat als 40% van alle werknemers op belangrijke plekken ziek wordt dat we dan een probleem hebben. Denk aan oncologie, intensive care, etc. Ook Alex is van mening dat verplicht stellen van vaccinaties geen zin heeft. Dat zou averechts werken volgens hem, kijk maar naar Italië. Hij zegt: ‘Verplicht stellen, is falen van het systeem’. Vaccinaties hebben voor sommigen wel zin, en voor sommigen niet. Ook is het heus niet voor 100% veilig, zegt hij. Verbetering is altijd belangrijk. ‘Het is heel goed als mensen zich willen laten vaccineren, en heel goed als ze dat niet willen’. Het gaat er om de mensen beter te informeren, en daarmee de bereidheid om te vaccineren te vergroten. Ik vind het enigszins reëel en hoopgevend klinken, maar voel ook de manipulatie in zijn verhaal. Ik ben op mijn hoede… Alex nodigt iedereen uit tot een open discussie waarin ruimte is voor alle gezichtspunten, na de pitches (korte presentaties van 10 min.) die we gaan zien.
Rinke van de Brink gaat aan het eind van de ochtend de discussie leiden en hij is de volgende die het woord krijgt. Hij vertelt over het patiënten perspectief met betrekking tot het griepvaccin. Op dit punt is het me duidelijk dat ik hier niet zit voor een symposium over vaccineren, maar meer voor een promotie van het griepvaccin in het kader van de griepvaccinatie campagneweek (29 okt- 9 nov) De zaal zit dan ook vol met medewerkers van het ziekenhuis. Hoe krijgen we de vaccinatiegraad omhoog in dit ziekenhuis, daar gaat het vooral over vandaag.
Spreker 1
Een economische beschouwing op vaccinatie
Jochen Mierau, Faculteit Economie & Bedrijfskunde RuG, Wetenschappelijk directeur Aletta Jacobs School of Public Health
De eerste spreker, Jochen Mirau, een econoom gaat ons vertellen wat de economische impact is van vaccineren. Hij praat snel en goed. Ik snap er de helft niet van, behalve dat het economisch enorm voordelig is als iedereen de griepprik zou nemen. Het woord kapitaal valt vaak. Hij vindt dat we kunnen voorkomen dat we vaak en onnodig ziek zijn. Hij heeft ook een interessante uitspraak: ‘Economie geeft je een raamwerk om over keuzes na te denken, het maakt geen keuzes voor je.’ Daar heeft hij wel een punt. Of al zijn grafieken en berekeningen kloppen dat weet ik niet. Wat ik wel hoor zijn heel veel aannames die hij doet, op basis waarvan hij conclusies trekt. Bijvoorbeeld:
– Door vaccins minder kindersterfte
– Hogere overlevingskans
– Hogere verwachting de pensioenleeftijd te bereiken
In een grafiek laat hij zien dat de opbrengsten van vaccins (return of investment) vele malen hoger is dan de kosten ervan. En dat is tevens zijn conclusie.
Spreker 2
Hoe maak je vaccinatie de norm – De rol van regels, autonomie en morele waarden
Laetitia Mulder, Faculteit Economie & Bedrijfskunde RuG, Sociale Psychologie en Organisatiegedrag
Zij begint haar pitch met het opnoemen van factoren die (niet) vaccineren (de bereidheid van mensen) met zich mee brengen. Van alle redenen die ze op noemt mis ik er één – de belangrijkste: ‘ het gebrek aan transparante wetenschap dat vaccineren veilig is’. Ze vindt het informeren van mensen heel belangrijk, en dat is ze vandaag hier dan ook aan het doen. Maar als mensen er dan niet aan willen heeft zij onderzoek gedaan naar andere strategieën die voor een hogere vaccinatiegraad gaan zorgen. Haar oplossing is ‘dwang’ of ‘moreel overtuigen’. Van die termen krijg ik kippenvel. Ze laat ons een model zien waarin strategieën worden besproken waarmee je gedrag van mensen kunt beïnvloeden. Ze bespreekt een aantal technieken zoals nudging (het sturen van onbewust gedrag). En ook de voor,- en nadelen van sancties en beloningen legt ze uit. Dat werkt wel maar alleen zo lang de beloning of sanctie duurt. Niet echt handig dus. Ik moest denken aan Amerika, waar je nu geld krijgt als je het griepvaccin gaat halen.
Ik kreeg een heel naargeestig gevoel… alsof ik op een ‘insiders-bijeenkomst’ ben waar besproken wordt hoe ze het ‘volk’ gaan beïnvloeden. (Want die weten zelf natuurlijk niet wat goed voor ze is, daarvoor moet je sociaalpsycholoog zijn.) Ik mis in haar verhaal het meest belangrijke: informatie. Eerlijke informatie. Dat komt er gewoon niet in voor. Maar ik denk oprecht dat ze er zelf van overtuigd is dat vaccins goed zijn. Het enige dat we moeten weten is dat het vaccin veilig en effectief is en dat we het moeten geven of nemen. Zo niet brengen we anderen willens en wetens in gevaar. En omdat zij ook wel weet dat verplichten of dwingen niet kan, kijkt ze in hoeverre dwang mogelijk is door middel van het moeilijker maken van niet-vaccineren, en het indoctrineren en beïnvloeden van onbewust gedrag. Het ergste vind ik dat het werkt, tot op zekere hoogte, nog werkt ook. Haar conclusie is dan ook: Enige vorm van dwang is nodig (NODIG!!!) om de vaccinatiegraad te verhogen. En daar heeft ze gelijk in, want op vrijwillige basis doen steeds minder mensen dit. De reden hiervoor wordt totaal buiten beschouwing gelaten.
Spreker 3
Vaccinatie, recht of plicht?
John van Vroedt – Jurist van het UMCG
Ook hij opent zijn pitch met de griepepidemie van vorig jaar. Hoeveel het wel niet kostte aan geld, levens en tijd. Hij haalt de wet aan met een regel uit het wetboek: ‘Ziekenhuizen moeten goede zorg bieden’. Eén van de pijlers is: ‘Goede zorg moet veilig zijn’.
Uiteraard. Maar wat is veilig? Ik heb wel een vermoeden…
Ook bij de potentiele patiënt (dat zijn wij allemaal, de bevolking) daalt de vaccinatiegraad van het griepvaccin aanzienlijk. Dit is zorgelijk en daarom moet de vaccinatiegraad omhoog. Om de wet te omzeilen (art. 11 integriteit van het lichaam) houdt hij een pleidooi voor het ‘niet wettelijk’ verplichten van vaccineren. Voor werknemers heeft hij hier wel een idee over, namelijk ‘goed werknemer schap’. Daar zijn een aantal regels voor, en vaccineren valt hier natuurlijk onder. Dat was tevens ook zijn conclusie.
Spreker 4
Vaccinatie, heden en morgen. Moet die prik?
Anke Huckriede – Medische Microbiologie en Infectiepreventie, Vaccinologie
Waarom vaccineren we? Om individuele immuniteit op te wekken maar ook om de populatie immuniteit op te wekken, legt Anke uit. Ze laat hierbij een slide zien van hoe herd-immunity werkt. Ze laat ook een grafiek zien met de mortaliteit (sterfte) bij de mazelen, die gevaarlijke ziekte waar 1 op de 1000 mensen aan dood gaan. Anke legt vooral veel nadruk op de kinderen, die nog niet voor zichzelf kunnen kiezen, voor wie het heel erg is dat ouders niet vaccineren. Dit getal van 1 op de 1000 van Anke komt niet overeen met het RIVM die 1 op de 10.000 aanhouden.1
Dan gaat ze over op het griepvaccin. Ze wil graag eerst benadrukken: je kan géén griep krijgen van de griepprik. Dat is echt totale onzin. Volgens Anke tenminste. Het bevat alleen eiwitten dus hoogstens kan je er allergisch voor zijn maar dat is het.
Daarna laat ze ons ook weten dat het griepvaccin zéér veilig is (Lareb). Er waren afgelopen jaar 531 meldingen op 9 miljoen vaccins, 42 ernstige meldingen waarbij het bij 1 geval waarschijnlijk was dat het door het vaccin kwam (de man kreeg meteen na het vaccin een hartaanval en stierf) en de overige 31 was mogelijk of onwaarschijnlijk. Dat is echt heel veilig dus. Maar hoeveel bijwerkingen worden er niet gemeld?
De effectiviteit, ja die is ook goed maar helaas niet perfect. De kans dat je griep krijgt als je gevaccineerd bent is met 60% gedaald. (eerder hoorde ik cijfers als 30 tot 70%) En als je gevaccineerd bent en je wordt alsnog ziek dan is het milder en is de uitscheidingskans drastisch verminderd.
Uiteraard werken ze heel hard aan een beter vaccin, het universele vaccin maar het is allemaal erg ingewikkeld dus dat gaat niet zo snel. Ook zijn er nieuwe toedieningsvormen in ontwikkeling zoals een nasaal vaccin of het vaccin inhaleren. Ik vraag me af waarom ze niet vertelt dat dit nasale vaccin al lang bestaat. Misschien omdat het levende bestanddelen bevat en daardoor de ziekte verspreidt? Geen idee.
In ieder geval, haar stelling is: Vaccineren MOET!
Ik ben onderhand een beetje verbijsterd over het feit dat nog NIEMAND het heeft gehad over het feit dat het vaccin er bijna ELK jaar naast zit. Dat is tenminste wat we in de kranten lezen.
Spreker 5
Waartegen moet die prik? Van snotneus tot ebola.
Coretta van Leer-Buter, UMCG, Medische Microbiologie en Infectiepreventie, Virologie
Uiteraard heeft hygiëne een belangrijke rol in de geschiedenis van de ziekten maar zoals we allemaal weten zijn het de vaccins die de pokken de wereld uit hebben geholpen. Coretta geeft een geschiedenisles over variolatie en vaccinatie die begint bij 1721(heel effectief). De melkmeisjes en Jenner komen langs. Ze vertelt er niet bij dat zowel de zoon van de tuinman als zijn eigen zoon erg jong zijn overleden door zijn levensgevaarlijke experimenten. Maar verder zit alle informatie erin. Ik heb er op dit punt eigenlijk echt genoeg van om hier weer naar te moeten luisteren. Het is aandoenlijk en bizar tegelijkertijd om te zien dat deze dame dit allemaal met een serieus gezicht vertelt.
Anyway, nog wat feiten:
– Zonder vaccinatie was er elke vier jaar een uitbraak van de mazelen.
– Als je mazelen voor je eerste doormaakt en je overleeft het kan je tot 20 jaar erna pan encefalitis krijgen (SSPE) Hier schrok de zaal toch wel van, maar cijfers ontbraken.
– Het vaccin onder de 14 maand is niet effectief, daarom wordt het pas later gegeven (Het is dus niet dat het GEVAARLIJK zou zijn.)
We krijgen een grafiek te zien die de mortaliteit laat zien bij de mazelen en SSPE en daarin kan je duidelijk zien dat het vaccin dus helpt.
Haar conclusie is: Vaccineren, voor ALLES!
Discussie
Dan is het na de pauze tijd voor de discussie. De sprekers hebben zich opgesteld als panel en mensen in de zaal mogen hun hand op steken en spreken.
Het gaat hier PUUR om de vaccinatiegraad. Dit is het enige doel vandaag. Science is settled, dat hebben we al kunnen horen. Er is absoluut geen discussie over de verschillende kanten van het vaccinatieverhaal. Dat is duidelijk.
Aan het begin van de discussie legt eenieder zijn stelling uit. Deze hangen op een groot scherm voor ons. Binnen de uitleg wordt al snel duidelijk dat het de hoogopgeleide mensen zijn die op een of andere manier zo dwars zijn zich niet meer te laten vaccineren. (Wij weten alles beter en laten ons niks meer vertellen.)
Ik heb in totaal 1 persoon horen zeggen dat zij niet vaccineert. Voor de rest leek iedereen voor, in ieder geval alle sprekers. Ik heb me verbaasd over uitspraken als ‘niet vaccineren is straffen’. Of: Je straft je kinderen als je ze niet laat vaccineren’. Niemand die daar wat van zegt.
De bekende analogie vaccins autogordel kwam langs, met de suggestie dat we dus net zo op vaccins kunnen vertrouwen als op autogordels. ‘Tja, daar doen ‘we’ (mensen die niet vaccineren) toch ook niet moeilijk over?
De analogie van de ontwikkeling flat screen en vaccins werd genoemd. En op dat punt kon ik het niet meer laten en zei ik zonder de microfoon te hebben tegen degene die deze uitspraak deed dat de ontwikkeling van de tv toch wel iets minder risicovol is geweest voor de bevolking dan die van vaccins. ‘ONZIN!’, vond hij, want ik had toch net gehoord dat de bijwerking van het griepvaccin 0 was?
Over het griepvaccin, en het feit dat de stam die vorig jaar de meeste mensen ziek heeft gemaakt niet in het vaccin zat, zei de vaccinologe nog dit: ‘ook de andere stammen in het vaccin hebben ervoor gezorgd dat mensen minder ziek worden’. Zo werkt dat kennelijk. En de discussie hierover (of dat wel of niet kan of waar is) daar ‘gelooft’ ze niet in. Heel opmerkelijk is dat dergelijke uitspraken zonder uitleg gedaan worden, dat niemand een vraag stelt en dat het blijkbaar ineens over geloof gaat i.p.v. wetenschap bij iemand die expert is.
De discussie werd door Rinke weer naar het verhogen van de vaccinatiegraad voor griep gebracht. Er werd door de zaal goed meegedacht. Een arts die daar zelf werkte had gelezen wat de gezondheidsraad hierover zegt. Voor iedereen die zich niet wil laten vaccineren verplichte mondkapjes gedurende de risicoperiode (dat zal ze wel leren). Overigens schijnt dit in een ziekenhuis in Settler en volgens iemand anders in Zwolle goed te werken, maar ik weet niet of er gedoeld werd op de ziekte incidentie of de vaccinatiegraad. (Volgens mij is het bekend dat mondkapjes effectiever zijn dan vaccins…)
Hoe het nou kwam dat zo weinig mensen vaccineren? Blijkbaar zijn we té individualistisch dat we geen oog meer hebben voor het grotere belang.
Naast individualistisch (egoïstisch) was ook het wantrouwen een probleem. Niemand sprak over de oorzaak van dit wantrouwen. Iemand suggereerde nog wel dat er mensen waren die vonden dat de farmaceutische industrie er vooral aan verdiende en hierdoor zou er wantrouwen zijn. Maar dit was volgens Rinke onzin want de winst die gemaakt wordt met vaccins komt gewoon weer terug de maatschappij in. (Ik zat overduidelijk met hele slimme en hoogopgeleide artsen in een zaal.)
Een andere arts uit de zaal stelt dat we moeten zoeken naar een win- win. Meer waardering voor het werk.
Anderen vinden het meer een logistieke kwestie. Het is onhandig omdat je nooit precies weet waar het is of wanneer er gevaccineerd wordt. Of ‘mensen denken gewoon niet na’ vond een ander (arts) dus ga daarom bij ze langs om te prikken. Beter kom je naar de afdelingen toe. Peer pressure wordt geopperd. Je moet vooral elkaar erop aanspreken. Een combi hiervan: Maar het de verantwoordelijkheid van de afdelingen zelf en laat ze het met elkaar regelen. Er waren meerdere afdelingen van ziekenhuizen die dit deden waar de dekkingsgraad 100 procent was. Decentraal vaccineren. Niet verplicht stellen maar een ambassadeur op elke afdeling (die het woord verkondigt). Op het moment dat mensen de consequenties inzien dan gaan ze heus wel vaccineren. Informeren dus. De dialoog aangaan met mensen. (Angstcampagnes.)
De sociaal psychologe zei nog iets over psychologische dwang en moreel overtuigen. Maar we moeten het geen dwang of verplichting noemen, worden mensen maar dwars van. Schrikken ze van. Noem het gewoon een voorwaarde. (Brrr…)
Op dit punt wilde ik graag een vraag stellen. Maar ik kreeg de microfoon niet meer in handen dus die ging verloren. Had ik hem kunnen stellen was het ongeveer zo gegaan: ‘Blijkbaar is vastgesteld dat de voornaamste groep die zich niet laat vaccineren de hoogopgeleide burger is. Ik zie dat hier al erg veel oplossingen zijn bedacht om de vaccinatiegraad zowel binnen als buiten het ziekenhuis omhoog te krijgen. Ik mis echter iets. En dat is de wetenschap… Deze groep mensen wil overtuigd worden door feiten. Het is eigenlijk heel simpel. Wie kan mij, en anderen helpen met de feiten, met de wetenschap die bewijst dat het veilig is, en dat het werkt?
Deze vraag is in het geheel niet gesteld. Ook niet iets wat erop lijkt. Er was nog wel een verpleegkundige veel aan het woord. Zij had goede punten maar ergens was het ook vreemd want het leek steeds te gaan over de bereidheid om te vaccineren of niet, maar er werd niet echt gesproken over de redenen. ‘We moeten al zo veel’ zei ze nog wel. ‘We hebben het al zo druk. We hebben nooit tijd om ziek te zijn. We mogen niet eens vakantie nemen’. En ergens begrijp ik haar. Maar mijn gedachte is: Als dat vaccin zo veilig en effectief is, dan zouden we het toch niet verplicht hoeven te stellen?
Het slotwoord was aan Alex
Hij eindigde door iedereen te bedanken voor zijn of haar bijdrage. Hij was blij met iedereen die zo goed mee dacht over de oplossingen. Hij had er compleet vertrouwen in dat iedereen zich verantwoordelijk zou gedragen.
Hij zei ook iets dat ik mooi vond. Hij wilde het vertrouwen winnen van mensen door onderzoek MET ze op te zetten. Met de mensen waar het om gaat, dichter bij de mens i.p.v. alleen voor de elite.
Het ging in z’n geheel NIET over de risico’s van vaccineren. (Want die zijn er niet). Nou ja, wat koorts en een pijnlijk prikje, maar dat had Alex er heel heldhaftig wel voor over (met arm opgeheven als popeye) maar hij begreep ook wel dat het niet leuk was. En als het nasale vaccin op de markt was, dan was hij de eerste die het ging halen…
Ik zat daar nog even te kijken naar die paar mensen die daar zaten, zo overtuigd van zichzelf, zo druk met te vinden en te weten wat het beste is voor iedereen. Zo totaal beïnvloed zonder het te beseffen. Ze verkondigen dat we de terminologie moeten aanpassen, onbewust moeten gaan beïnvloeden, mensen de ‘consequenties moeten laten inzien’, beter moeten informeren over het nut… en ze geloven het volgens mij allemaal.
Kennen ze wel de andere kant? Weten ze wel iets over vaccinatieschade? Hebben ze ook twijfels maar brengen ze deze niet naar buiten in de angst ge’Wakefied’ te worden? Ik heb zitten kijken of ik het kon inschatten… Zijn dit nou mensen die niet beter weten? Zijn ze echt zo gehersenspoeld? Of weten ze wel degelijk dat vaccineren een schaduwkant heeft, en zijn ze bewust bezig om die te negeren? Ik weet niet wat ik erger vind….
Over de auteur
Ineke Eebes, moeder van een zoontje van drie en werkzaam in de welzijnssector. In haar vrije tijd is zij vooral bezig met gezondheid op het gebied van Fyto en orthomoleculaire voeding.